مشخصات گیاهی:

گیاهی است بوته ای و علفی به ارتفاع حداکثر نیم متر . ساقه ی این گیاه راست و دارای انشعابات دوتایی است. ریشه آن باریک و بلند و به رنگ سفید است. برگ ها به خاطر تقسیمات و بریدگی های زیاد باریک و نخی شکل هستند و به صورت متناوب بر روی ساقه قرار گرفته اند.گل ها کوچک به به رنگ سفید و گاهی صورتی میباشند که مجموع انها به صورت چتر مرکب در انتهای ساقه قرار گرفته اند. میوه های دوکی شکل و به طول حداکثر 6 میلی متر و عرض 5/1 میلی متر می باشند که سبز کمرنگ مایل به خاکستری هستند و بوی معطری دارند . غیر از میوه ، قسمت های دیگر گیاه نیز معطر است.

اندام دارویی:

اندام داروئی گیاه زیره سبز، میوه آن می‌باشد.

دامنه انتشار:

منشأ اولیه آن ناحیه علیای مصر و سواحل نیل بوده است ولی امروزه به حالت نیمه وحشی در منطقه وسیعی از مدیترانه ، عربستان ، ایران ( تبریز ، خراسان ، دامغان و سمنان ) و نواحی مختلف می روید و یا در این نواحی پرورش می یابد.

مهمترین ترکیبات شیمیایی :

میوۀ سبز حاوی 5ـ2 درصد اسانس است. اسانس آن که از تقطیر میوه‌های له شده تحت اثر بخار آب حاصل می‌شود مایعی بی‌رنگ است که به مرور زمان کمی زرد رنگ و تدریجاً قهوه‌ای می‌شود و بعلاوه حالت چسبنده می‌یابد. قسمت اعظم اسانس آن را پاراسیمول، آلفا و بتا ـ پینن و کومیک الکل، کرمیک آلدئید، آلفا و بتا ـ فلاندرن، اوژنول، پریل آلدئید، آلفا ـ ترپینئول و میرسن تشکیل یافته است. علاوه بر این در زیرۀ سبز 7/7 درصد روغن، 5/13 درصد رزین، 8 درصد صمغ و موسیلاژ و 5/15 درصد پروتئین یافت می‌شود.

خواص درمانی :

طبیعت زیره سبز در طب سنتی گرم و خشک می باشد.

از زیرۀ سبز در درمان نفخ و سوء هاضمه استفاده می‌گردد و در درمان بیماری‌های مختلف به عنوان ضد تشنج، ضد صرع، مقوی معده، بادشکن، قاعده‌آور، معرق استفاده می‌شود. علاوه بر آن دارای اثر مدر و زیادکننده شیر می‌باشد. زیره سبز سقط کننده، ضد درد، بی حس کننده، ضد کرم، ضد چسبندگی پلاکت ها، ضد باکتری، ضد سم، ضد صفرا، ضد باروری، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد عفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، تقویت کننده قوای جنسی، قابض، ضد نفخ، ضد احتقان، معرق، هضم کننده غذا، ادرار آور، شیر افزا، دارای خاصیت استروژنی، قارچ کش، لارو کش، فتودرماتیتیک، محرک، تقویت کننده معده، تقویت کننده رحم و التیام دهنده زخم می باشد. در کشور هند، از آن برای رفع بی‌خوابی استفاده میشود. روغن این گیاه ضد باکتری است. در آیورودا همراه با گیاهان دیگر جهت بهبود و افزایش فعالیت‌های کبدی و در درمان سرماخوردگی بعنوان تب‌بر استفاده می‌شود . بعنوان چاشنی، در ادویه کاری و ترشیجات استفاده می‌شود. در استعمال خارج، قرار دادن ضماد آن بر روی پستان، در موارد جمع شدن شیر در پستان اثرات مفید ظاهر می‌کند. در دامپزشکی با خوراندن زیرۀ سبز به چهارپایان، تمایل جنسی را در انواع مادۀ آنها زیاد می‌کنند. در طب گذشته زیرۀ سبز را در درمان نفخ، سوء هاضمه مؤثر دانسته و برای آن اثر زیاد کنندۀ شیر قائل بوده‌اند. از زمانهای قدیم از زیرۀ سبز بعنوان ادویه برای معطر کردن غذا استفاده می‌شده که در حال حاضر احتمالاً بعنوان یکی از اجزاء زردچوبه هندی (Curry) بهتر شناخته می‌شود و علاوه بر معطر کردن غذا به آن یک رنگ زرد پررنگ می‌دهد.

عوارض جانبی:

در دز های درمانی اثرات خطرناک و عوارض جانبی مهمی از آن دیده نشده است.

آثار فارماکولوژیکی :

زیرۀ سبز به علت داشتن مقادیر قابل توجه اسانس دارای خاصیت کلی اسانس‌های فرار بوده و با تأثیر بر روی عضلات صاف اندام گوارشی موجب بروز اثر ضد اسپاسمی و ضد نفخ می‌گردد. علاوه بر این خاصیت ضد میکروبی آن به خوبی بر روی میکروارگانیسم‌های گرم مثبت ظاهر شده و بر عفونت‌های میکروبی اندام گوارشی نیز مؤثر می‌باشد. همانند تقریباً تمامی خانواده چتریان، زیره سبز یک اشتهاآور و هضم‌کننده و ضد نفخ خوب است. اسانس زیرۀ سبز محرک هضم غذا، تونیک و آنتی‌اسپاسمودیک می‌باشد و دردهای کولیکی شکم که ممکن است توأم با نفخ و اسهال باشد را برطرف می‌کند. همچنین زیرۀ سبز تونیک و محرک عمومی‌تر است؛ مخصوصاً روی قلب و سیستم عصبی اثر می‌کند و ممکن است تا حدودی افزایندۀ میل جنسی باشد.

منابع:

فارماکوپه گیاهی ایران ،معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی

صمصام شریعت ، سید هادی . گزیده گیاهان دارویی . اصفهان ، انتشارات مانی 1386.

رحیمی نیا ، مصطفی : فرهنگ مصور گیاهان دارویی ، چاپ اول ، تهران 1387.

جعفرنیا،ساسان.خسروشاهی:راهنمای جامع و مصورخواص و کاربرد گیاهان دارویی ، چاپ سوم، مشهد ، انتشارات سخن گستر 1387.

وبگاه شرکت داروسازی باریج اسانس ، گیاهان دارویی

بانک اطلاعات تخصصی گیاهان دارویی www.ihms.ir

مرکز تحقیقات گیاهان دارویی ssu.ac.ir